Ege +1 : Bebek İşaret Dili

Ege ile çıktığımız bu macera dolu yolculuğun en önemli dönemeçlerinden biri, bebek işaret dili ile tanışmamızdı. Down sendromuyla ilgili yabancı kaynaklarda araştırma yaparken karşılaştım bebek işaret diliyle. Anında beni içine çekti. Mesleğim gereği yabancı dillere duyduğum ilgi malum. Ama bu, öncesinde pek bilmediğim, üstelik bebeklerin de öğrenip kullanabildiği bir dildi. Üstelik Down sendromlu bebekler için de öneriliyordu. Hayatımızın dönüm noktası oldu. Ege de ben de o günden beri zevkle ve eğlenerek öğrenmeye devam ediyoruz bu güzel dili. Şimdilik kendi dilimizde konuşabilmek bizim için çok güzel!

Bebek İşaret Dili nedir?

İletişim, hayatımızın olmazsa olmazıdır. İletişimin temel taşı da dildir. Ancak bazen konuşmadan da iletişim kurabiliriz. Jest, mimik, sembol ve benzeri araçları kullanarak sözsüz de derdimizi anlatabiliriz. İnsanoğlu, doğduğu andan itibaren iletişim kurmaya başlar. Acıktığında, gazı olduğunda, altını kirlettiğinde bildiği tek iletişim yolu olan ağlamayı kullanır.  Biraz daha büyüyünce kucağa alınmak istediğini kollarını kaldırarak anlatır, biraz daha büyüyünce de istediği nesneyi eliyle işaret etmeye başlar. Sonrasında heceler, kelimeler, cümleler gelir ve dili keşfeder. Ancak dili keşfetmeye başlamak ortalama 2 yaş civarında gerçekleşir. Peki, bizler çocuklarımızın hayatının ilk iki yılında onlarla doğal gelişim süreci dışında kuramaz mıyız? Elbette, kurabiliriz, bebek işaret diliyle bu mümkün.

Bebek işaret dili, Amerikan İşaret Dili’ne dayanarak geliştirilmiş, yurtdışında, özellikle de Amerika’da özel gereksinimli olsun ya da olmasın pek çok çocuğun hayatında yeri olan bir araçtır.

Bebek İşaret Dili ne işe yarar, faydaları nelerdir?

Bebek işaret dili, çocuğunuz konuşmaya başlamadan çok önce onunla iletişim kurmanıza yardımcı olur. Bebek işaret dilini kullanan bebek, iletişim kurmak için ağlamayı seçmez. Anlatmak istediği şeyin işaretini kullanır ve vermek istediği mesajı kolaylıkla iletir. Böylelikle derdini anlatamamaktan kaynaklanan öfke nöbetlerini rafa kaldırmış olursunuz. Bebek işaret dilini kullanan anne-babalar, çocuğu anlamak konusunda daha az stres yaşar, çocuklarıyla aralarında daha derin bir bağ kurarlar ve çocukların ihtiyaçlarına daha çabuk ve kolay şekilde yanıt verirler. Yapılan araştırmalara göre, işaret dili kullanan çocukların, dikkatleri ve bilgiyi akılda tutma becerileri daha iyidir. İşaret kullanan çocukların IQ’ları ortalama 12 puan daha yüksektir. İşaret kullanan çocukların kelime hazneleri daha geniş olur. Daha uzun cümleler kurabilirler. Bebek işaret dili, sanılanın aksine, dil gelişimine katkı sağlar.

Bebek İşaret Dili ne zaman ve nasıl öğretilir?

Bebek işaret dilini öğretmek için ellerinizden başka herhangi bir materyale ihtiyacınız yoktur. 6 aylıktan itibaren bebeğinize işaret dili öğretmeye başlayabilirsiniz. Bebeğiniz 8-9 aylık olana kadar işaret yapmayabilir. Bu normaldir. Önemli olan bıkmadan usanmadan sizin işaret dilini kullanmaya devam etmeniz. Bir süre sonra işaret yapmaya başlayacaktır.

Bebek işaret dilini öğretmeye başlarken öncelikle anne-babaların işaretleri öğrenmesi gerekiyor. İşaret dilinde her kelimenin bir karşılığı var. Öncelikle öğretmek istediğiniz kelimelerin işaretlerinin nasıl yapıldığını siz öğrenmelisiniz. Başlarken 3 ya da 5 işaretle başlanıyor. Kilit nokta, seçeceğiniz işaretlerin çocuğunuzun hayatında önem taşıyan sözcüklerin işaretleri olması. 6 aylık bir bebek için önem taşıyan sözcükler, “süt”, “mama”, “biraz daha” gibi sözcüklerdir. İşaretleri tam o kelimeyi söylerken yapıyoruz. “Süt ister misin?” diye sorduğumuzda “süt” kelimesiyle birlikte sütün işaretini yapıyoruz. İşaret dilinin, alıcı dil gelişimine katkı sağlaması noktasında işaretin ve kelimenin eş zamanlı olarak kullanılması büyük önem arz ediyor. İşareti tek başına asla kullanmıyoruz, mutlaka hangi kelimenin işaretiyse o kelimeyi de söylüyoruz. Hatta biraz daha vurgulu, birazcık daha yüksek tonda söylüyoruz ki o kelimeyi ve işareti vurguladığımız anlaşılsın. Bebek işaret dilini öğretirken unutmamız gereken şeylerden biri de işaretleri sürekli kullanmamız, hayatımızın bir parçası hâline getirmemiz gerektiği. Mümkünse bebeğin etrafındaki kişilerin de işaretleri kullanmasında fayda vardır. Bebeğiniz size bir işaret yaptığında olumlu bir tepki verin. İşaretin ne olduğunu söyleyerek anladığınızı belli edin ve bebeğinizi takdir edin. Bebeğiniz işareti sizin yaptığınız gibi yapmayabilir. Becerebildiği kadar yapabilir. Bunu düzeltmeye çalışmayın. Siz yine doğru şekliyle yapmaya devam edin ama onun da kendince kattığı yorumu kabul etmekten çekinmeyin. Sonuçta amaç, işareti mükemmel yapmak değil, iletişim kurmaktır.

Down Sendromunda İşaret Dili’nin yeri nedir?

Down sendromlu çocukların dil gelişimi, tipik gelişim gösteren çocuklara göre daha yavaş ve daha geç gerçekleşir. Bu süreci iletişimsiz geçirmek kendimize de çocuğumuza da haksızlık olur diye düşünüyorum. Yapılan araştırmalar, işaret dili kullanımının Down sendromlu çocuklar açısından da faydalı olduğunu, dil gelişimlerine katkı sağladığını ortaya koymuştur. Çalışmalardan örnek vermek gerekirse, Miller ve Launonen’in yaptığı bir çalışmada 44 Down sendromlu ve 46 tipik gelişim gösteren çocuğa yer verilmiştir. Bu çocukların zekâ yaşları, 11 ile 27 ay arasındadır. 11-17 aylık zekâ yaşına sahip olan grupta, Down sendromlu çocukların toplam kelime haznesinin (hem sözel hem de işaret dilinde) tipik gelişim gösteren çocuklardan (yalnızca sözel) daha geniş olduğu tespit edilmiştir.  17 aylık zekâ yaşı seviyesinde Down sendromlu çocukların sözlü olarak ifade edebildiğinin iki katı sayıda kelimenin işaretini yapabildiği gözlemlenmiştir. 26 aylık zekâ seviyesi düzeyine geldiklerinde Down sendromlu çocukların sözlü ifade ettiği kelime hazinesinde büyük bir hızlanma olmuş ve işaret kullanma oranları düşmüştür. Yurtdışındaki dil gelişimi değerlendirmelerinde çocuğun kelime hazinesini ölçmek için sözel olarak ifade edilen kelimelerle birlikte işaretini bildiği kelimeler de sayılmaktadır. Bizde ise böyle bir uygulama ne yazık ki yoktur. Bu nedenle özellikle bizim çocuklarımızın bildikleri kelime sayısı, değerlendirmelerde olduğundan az çıkar. Down sendromlu çocuklar, konuşmalarını geliştirdikçe (5 yaş civarı) zamanla işaret yapmayı bırakırlar. Yine de artikülasyondan kaynaklanan bir anlaşılma sıkıntısı yaşadıklarında işaret diline başvurabilirler. Bu da onlar açısından iletişimi kolaylaştırır.

İşaretleri nasıl öğrenebiliriz?

İşaretleri öğrenebileceğiniz pek çok kaynak mevcut. Ancak ne yazık ki çoğu yabancı dilde. Neyse ki bebek işaret dilini önce kızına, şimdi ise Ege ile birkaç gün arayla dünyaya gelmiş olan oğluna öğreten, bizi bebek işaret diliyle tanıştıran ve bunun üzerine Türkçe bir kitap yazmış olan sevgili Yasemin Yusufoff var. Yusufoff, ‘Bebek İşaret Dili’ adlı kitabında benim size burada özetleyerek aktarmaya çalıştıklarımı ve çok daha fazlasını anlatıyor. Aynı zamanda kitabın içinde işaretlerin nasıl yapılacağına dair bilgiler de mevcut. http://www.bebekisaretdili.com.tr/ adresinden de kitap, yazar ve birkaç işaretin nasıl yapıldığına dair bilgilere ulaşabilirsiniz.

Ege ile benim çok severek kullandığımız, yurtdışındaki destek gruplarındaki arkadaşlarımızın da benzer tecrübeleri paylaştığı “Signing Time” serisini de şiddetle tavsiye ediyorum. Signing Time ve Baby Signing Time, çocuklara işaret dilini öğretmek için hazırlanmış videolardan oluşan bir set. Bu yalnızca alternatif bir yöntem. İlla ki bu videoları izleterek öğreteceksiniz diye bir kaide yok. Bir yaşına gelene kadar hiç televizyon izlemeyen Ege, işaret dilini öğrenmeye başladıktan çok sonra bu videolarla tanıştı. Şimdi çok severek izliyor, izlediği tek şey de bu. http://www.signingtime.com/ adresinden bu set hakkında daha fazla bilgi almanız mümkün. Aynı zamanda Signing Time’ın bir sözlük sayfası var. Sözlüğe de bu adresten ulaşabilirsiniz: http://www.signingtime.com/resources/dictionary/ Ancak Signing Time, Türkçe değil, İngilizce bir kaynak. Biz Ege ile birlikte oturup izliyoruz ve ben mutlaka kelimelerin Türkçesini ona söylüyorum. Bazen birlikte izleyemediğimiz durumlar da oluyor. Bu durumların bir sonucu olarak da Ege bazı kelimelerin işaretlerini hem Türkçe hem de İngilizcesi söylendiğinde yapıyor. Sözlük olarak kullanabileceğiniz bir diğer kaynak ise şu adreste: http://www.babysignlanguage.com/dictionary/

Amerikan İşaret Dili yerine Türk İşaret Dili kullanamaz mıyız?

Elbette kullanabiliriz. Bu bizim tercihimize kalmış. Hatta kafamızda kendimiz bir işaret dili geliştirip onu bile kullanabiliriz. Ancak böyle bir yöntemin dezavantajı, yarattığımız tüm işaretleri birbirine karıştırmadan aklımızda tutmamız gerektiği ve her bir kelime için yeni bir işaret yaratmak zorunda olmamızdır. Hazır kaynaklar varken böyle bir zahmete girmek, zamanı çok kıymetli olan biz anneler için pek mantıklı görünmeyebilir.

Ege ve İşaret Dili

İşaret dili, Ege’nin en sevdiği şeylerden biri. Down sendromu nedeniyle şu an çok fazla konuşamasa da derdini ya da söylemek istediği şeyi işaretlerle çok güzel anlatabiliyor. Başlangıçta işaretleri ben yapıyordum, o izliyordu. Bu bir süre böyle devam etti. Sadece ben değil tabii, babası, anneannesi derken ailemizin birçok üyesi Ege ile işaretleri öğrendi. Sonrasında yavaş yavaş Ege işaretleri yapmaya başladı ve gerisi çorap söküğü gibi geldi. Şimdi 2 yaşında 85’ten fazla işaret biliyor ve dolayısıyla 85’ten fazla kelime. Birlikte okuduğumuz kitaplardaki nesnelerin isimlerini telaffuz edemese de işaretini yapabiliyor. Gece uyanıp “su” işareti yaptığında susadığını anlayıp su veriyorum, suyunu içip uykusuna geri dönüyor. Down sendromlu çocuklarda ilk sözcükler, 18 ay civarında çıkıyor. Ege şimdi yavaş yavaş işaretleri yaparken sözcükleri de söylemeye başladı.  Önceleri “muz”un sadece işaretini yaparken şimdi “muz” kelimesini söyleyebiliyor.

İşaret dilini anlattığım kişilerden en çok duyduğum soru ise “İşaret yaparak derdini anlatırsa konuşmak istemez dolayısıyla konuşması gecikmez mi?” Ege bebeklikten beri işaret öğreniyor, “baba,dede” gibi basit heceli sözcüklerden sonra ilk kez 17 aylıkken “araba” dedi. Bugün artık başka kelimeler de söylüyor. Down sendromlu bir bebek için 17 ay gayet normal bir zaman. Yapılan araştırmalarda da işaret dilinin konuşmayı geciktirdiğine dair bir bulguya rastlanmamış. Şöyle düşünmek gerek sanırım: Hepimiz emeklemeyi biliyoruz ama emekleyebiliyoruz diye yürümemeyi tercih edenimiz var mı?

İşaretlerin dünyasından bizim kadar keyif almanız dileğiyle…

Ege’nin Annesi

Nur 

Ege Ve Nur'un diğer yazılarını okumak için tıklayın.